- जगदीश्वर पाण्डे, काठमाडौं

आश्विन १६, २०७२- २००७ सालमा राणा शासनको अन्त्यसँगै मुलुक अर्कै कालखण्डमा प्रवेश गर्‍यो । उक्त राजनीतिक परिवर्तनपछि बनेको नगर पञ्चायती ऐन, २००७ ले मुलुकमा पहिलो पटक नगरपालिकाको जन्म दियो । ऐनअनुसार गठित सुरुमा ५ नगरपालिका थिए– पाटन, कान्तिपुर, भक्तपुर, विराटनगर र वीरगन्ज ।मुलुकमा पछिल्लो पटक सरकारले २६ नयाँ नगरपालिका गठन गर्‍यो असोज १ को निर्णयबाट । तीसँगै प्रजातन्त्रको स्थापना, पञ्चायती शासन व्यवस्था, २०४६ सालमा प्रजातन्त्रको पुनर्बहाली, २०६२/६३ जनआन्दोलनपछिको लोकतन्त्रको कालखण्डसमेत गरी हालसम्म दर्जनभन्दा बढी पटक थप्दै २ सय १७ नगरपालिका पुगेका छन् । तिनमा नगरपालिका २ सय ४, उपमहानगरपालिका १२ र महानगरपालिका १ छन् । गाविस घटेर ३ हजार १ सय ५७ भएका छन् ।

जगदीश्वर पाण्डे
खेलमा दुई टिम एकै पटक विजयी हुदैनन्, मिल्दैन । एउटा टिमले जित्छ, र अर्कोले हार्छ । अन्त्यमा, जित्नेहरुले खुसीयाली बनाउछन् र हार्ने पिडा हुन्छ । यो प्राकृतिक नियम जस्तै हो ।

६८ वर्षदेखि नेपाली जनताले चाहेको संघीय संविधान जारी भएको दिन (असोज ३, आइतबार) बेलुकी जब राष्ट्रपति रामवरण यादवले नया“ बानेश्वरस्थित संविधानसभाको हलमा नया संविधानलाई दुवै हातले समाते र ढोक्दै माथि उचाल्दै जारी भएको घोषणा समेत गरे ।

त्यो बेला पहाडी क्षेत्रका जनताका आखाबाट खुसीका आसु झरेका थिए । खुसीयाली मनाए । ¥याली र दिपावली समेत गरे । तर त्यसको ठिक विपरित तराई क्षेत्रमा नया संविधानको विरोध भयो । नया“ संविधानलाई त्यहा“का जनताले असन्तोष व्यक्त गर्दै पिडाको रूपमा ब्याख्या गरे ।

नेपाली क्रिकेट टिमका कप्तान पारस खड्का धेरै बोल्दैनन् । नेपाली क्रिकेटलाई सफलताको स्वाद चखाउने कप्तान खड्का पछिल्लो समय भने सफल हुन सकेनन् । २०१४ मा पहिलोपटक टि–ट्वान्टी विश्वकप पुगेको नेपाली टिम यसपटक भने छनोट हुन सकेन । आफ्नो सफलता, असफलता, क्रिकेट, क्रिकेट प्रशासन र अहिलेको समाजबारे खड्कासँग जगदीश्वर पाण्डेले गरेको कुराकानी ।

- कान्तिपुर संवाददाता, काठमाडौं

अहिले हामी खेलाडीहरू मिलेर केही योजना बनाएका छौं । क्रिकेटको संरचनामा केही फरक ल्याउन यो प्रयोग गर्न लागेका हौं । अबको ६ महिनामा योजना सार्वजनिक गर्नेछौं । हामीले परिवर्तन ल्याउन लागेका छौं । सभासद ६ सय १ जना छन् । हामीले ठीक मान्छे चुनेनौं त म भन्दिनँ । तर मलाई लाग्छ, नचाहेरै संविधान नबनेको हो । हामीले चुनेका मानिसहरूले नै बनाउन नखोजेजस्तो लाग्छ । हरेक दिन वार्ता भइरहेका छन् । एउटा मिले अर्को नमिल्ने । तेस्रो मिले चौथो नमिल्ने, चौथो मिले पाँचौं नमिल्ने । यो कहिलेसम्म चल्छ ?

भाद्र १९, २०७२- यसपालि विश्वकपमा नेपाललाई देख्न नपाइने भइयो, खेलमा कहाँ चुकियो भन्ने लाग्छ ?

कप्तानका रूपमा विश्वकप पुग्न असफल भएको जिम्मेवारी मैले लिनुपर्छ । हामीले कोसिस गरेका थियौं तर योपटक हामीले आफ्नो क्षमताअनुसार खेल्न सकेनौं । वातावरण र पिचलाई दोष दिनु गलत हुन्छ । यो हार र गल्तीबाट हामीले सिकेका पनि छौं ।
नेपाल अहिले डिभिजन वानमा छ, यो उपलब्धि हो । नेपालमा क्रिकेटको बिउ उम्रिइसक्यो । बिउभन्दा माथि जरा उब्जिसक्यो । स्कुल कलेजमा क्रिकेट खेलिन्छ, सानै उमेरदेखि क्रिकेट खेलिन्छ । मेचीदेखि महाकालीसम्मै क्रिकेट पुगेको छ । क्रिकेटको विकास गर्ने अवसरहरू सिर्जना गर्न सक्ने हो भने हामी डराउनु पर्दैन । त्यसका लागि हामीलाई पूर्वाधार चाहिन्छ । कम्तीमा पनि एउटा मैदान जहाँ पिच होस्, सधैं क्रिकेट अभ्यास गर्न पाइयोस् । ठूलो सुविधासम्पन्न रंगशाला चाहिन्छ भनेको पनि होइन । तर घरेलु प्रतियोगिता भइरहनुपर्‍यो ।

डिभिजन वानबाट माथि पुग्ने सम्भावनाचाहिँ कति छ ?
डिभिजन वानमा पुगेपछि यहाँभन्दा माथि भनेको वान–डे र टेस्ट मान्यता हो । त्यो पनि असम्भव छैन । तर माथि बढ्नलाई आधार बलियो हुनुपर्छ । अहिले क्रिकेटलाई सहयोग गर्ने धेरै आउँछन् । प्रायोजकहरू पनि आउन आनाकानी गर्ने अवस्था छैन । घर–घरमा गएर प्रयोजक खोज्न सक्नुपर्‍यो । आफ्नो स्वार्थभन्दा पनि देशको क्रिकेटलाई माथि लानुपर्छ भनेर काम गर्नुपर्छ । देशका लागि काम गरे आफ्नो व्यक्तिगत स्तर आपैंm बढ्छ । इमानदार भएर लाग्नुपर्छ । पद्धति राम्रो बनाउन क्रिकेटमा केही सुधार गर्नु नै पर्छ ।

कूटनीतिज्ञहरूद्वारा सरकारकोआलोचना

जगदीश्वर पाण्डे

Share on facebook

काठमाडौं, असार ४ - नेपालको पश्चिम–उत्तरी क्षेत्रको भू–भाग दार्चुला जिल्लाको लिपुलेक हुँदै व्यापारिक नाका खोल्न भारत र चीन बीच सम्झौता भएको एक महिना बित्तिसक्दा पनि त्यसलाई रोक्न सरकारले कुनै ठोस कदम चाल्न सकेको छैन ।

भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको चीन भ्रमणका क्रममा जेठ १ मा दुई देशबीच भएको ४१ बुँदे सम्झौतामा भारतले अतिक्रमण गरिरहेको नेपाली भूमि लिपुलेक हुँदै नाका खोल्ने उल्लेख छ ।

नेपाली भू–भाग भएर नाका खोल्ने सम्झौता नेपाललाई नै नसोधी दुई छिमेकीले सम्झौता गर्दा पनि सरकारी पक्ष मौन बसेकामा पूर्व परराष्ट्र मन्त्रीदेखि चीन र भारतका लागि पूर्व राजदुतसहितका कूटनीतिज्ञहरूले सरकारको आलोचना गरेका छन् ।

सगरमाथाको उचाई ‘घटेको हुन सक्ने’

अभैm सगरमाथा अग्लै
जगदीश्वर पाण्डे
काठमाडौं– विश्वकै सर्वोच्व शिखर सगरमाथाको उचाई एक सेन्टिमिटर घटेको हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ । वैशाख १२ गते गोरखाको बारपाकलाई इपिसेन्टर (केन्द्रविन्दु) पारेर गएको ७.६ रेक्टर स्केलको भूकम्पका कारण सगरमाथाको उचाई घटेको हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ ।
खानी तथा भूगर्भ विभागको मुलुकका विभिन्न भागमा रहेका स्टेसनले भूकम्प हुनु अघि र पछि दिएको नतिजा तथा भूगर्वविद्का अनुसार सगरमाथाको उचाई घटेको हुन सक्ने देखिएको हो ।
विश्वको सर्वोच्व शिखर सगरमाथाको उचाई ८ हजार ८ सय ४८ रहेको छ । सगरमाथाको उचाई करिब एक सेन्टिमिटर घटेको हुन सक्ने अनुमान छ । खानी तथा भूगर्भ विभागको सगरमाथा नै अवस्थित सोलुखुम्बु जिल्लाको स्याङबोचेमा राखेको स्टेनलाई हेर्दा सगरमाथाको उचाई घटेको हुन सक्छ । स्याङबोचेको स्टेशन नै करिब एक सेन्टिमिटर तल झरेकोको भूकम्पमापन केन्द्रबाट प्राप्त तथ्यांकले देखाएको छ । ‘स्याङबोचेकै स्टेशनका आधारमा सगरमाथाको उचाई केहि घटेको हुन सक्ने देखिन्छ,’ राष्ट्रिय भूकम्प केन्द्रका प्रमुख भूगर्भविद् लोकविजय अधिकारी भने,‘अहिले नै घटेको भन्न गाह्रो छ । यसको बारेमा थप जानकारी पाउने प्रतिक्रिया भइरहेको छ ।’

विनाशको कारक मानवीय कमजोरी

जगदीश्वर पाण्डे
काठमाडौं– वैशाख १२ को महाभूकम्प र त्यसपछि गइरहेका शक्तिशाली पराकम्पनले ८ हजारभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको छ । घर, कार्यालय, सडक लगायतका पूर्वाधार भत्किएर अर्बौंको क्षति भएको छ । हिमाली क्ष्ँेत्रमा भूकम्पपछि हिमपहिरो गएर कतिपय ठाउबाट मानवसहित बस्ती नै खाली गराउनुपरेको छ । पहाडी क्षेत्रमा पहिरो गएका छन्, लोकमार्ग भास्सिएका छन् ।
हामीले सम्पूर्ण मानवीय क्ष्ँति, पूर्वाधार, पहिरोको कारक भूकम्पलाई देखाएका छौं । यथार्थमा भूकम्पको क्षतिको कारक भूकम्पमात्र नभएर मानवीय कमजोरीसमेत भएको बताउछन् विज्ञहरु ।
‘भूकम्प आएपछि भएको जनधनको क्षतिको प्रमुख कारक मानवीय कमीकमजोरी हो,’ विज्ञहरु भन्छन् ।
भूगर्भविद् डा. तारानीधि भट्टराई भन्छन्,‘कुन ठा“उमा बस्ती बसाल्नु पर्छ । संरचना बनाउनु पर्ने, सडक विस्तार गर्नु पर्ने लगायतका कुराहरु त्यस बारेमा सरकारीस्तर तर्पmबाटै अध्ययन हुनु आवश्यक छ ।’ भट्टराईका अनुसार कहा के गर्ने भनेर सरकारले एउटा किताबै निकाल्नु जरुरी छ । उनी भूकम्पले नभई मानवीय कमिकमजोरीका कारण बढी क्षति भएको बताएका छन् ।

'बाटो काट्नै गाह्रो रहेछ'

काठमाडौं, वैशाख १२ - 'तपाईंहरू यहाँ (काठमाडौं) को सडकमा हिँड्दा सुरक्षित महसुस गर्नुहुन्छ ?' हलिउड अभिनेत्री मिचेल योहले प्रश्न गरिन् । र, आफैँले उत्तर दिइन्- 'म त कारबाट घुमें । तर बाटोचाहिँ काट्न सक्दिनँ होला ।'

आफ्ना पति अन्तर्राष्ट्रिय अटोमोबाइल महासंघ (एफआईए) का अध्यक्ष जोन टोडसँग आएकी मिचेल शुक्रबार बेलुकी बालबालिकासँग सडक सुरक्षाबारे अन्तक्रिर्या गरिरहेकी थिइन् । स्कुलका साना नानी, अपांगता भएका व्यक्तिहरू, सरकारी निकायका अधिकारीलगायत उनलाई ध्यान दिएर सुनिरहेका थिए ।

मिचेलले विभिन्न स्कुलका करिब ५० बालबालिकासँग अन्तक्रिर्या गरिन् । बालबालिकाले जेब्राक्रसिङ, ट्राफिक लाइट, आकाशे पुल, स्पिड ब्रेकर, लाइसेन्सको प्रक्रिया, हेलमेट लगाउने, सिटबेल्ट, फुटपाथ लगायतका समस्या बालबालिकाले सुनाउँदा उनी

ध्यानमग्न थिइन् ।

मिचेलले नेपालमा भियतनाममा जस्तै 'ललिपप म्यान' (बाटो काट्न सहयोग गर्ने मान्छे) राख्न ठीक हुन सक्ने बताइन् । 'यो आर्थिक रूपमा त्यति महँगो हुँदैन र सहज पनि हुन्छ,' उनले भनिन्, 'सरकारले यस बारेमा ध्यान दिए राम्रो हुन्थ्यो ।' मिचेलले गाडी चढ्दा सुरक्षित बेल्ट, मोटरसाइकलमा चढ्दा अघि र पछि बस्ने दुवैले हेलमेट प्रयोग गर्नुपर्ने बताइन् । 'भियतनाममा सार्वजनिक यातायातमा पनि यात्रुका लागि सुरक्षित बेल्ट लगाउनुपर्ने नियम ल्याइएको छ । अन्य मुलुकमा पनि यस्तो कुरालाई ध्यान दिनुपर्छ,' उनले भनिन्, 'अविकसित देशभन्दा विकसित देशमा दुर्घटना बढी हुने तथ्यांक

पनि छ ।'

सिन्धुली, चैत्र १६ - १९ वर्षको काम, २५ अर्ब रुपैयाँ लागत र १ सय ५८ किलोमिटर लम्बाइ । ती तथ्यांकले परिचय दिन्छन् बीपी लोकमार्गको । काभे्रको धुलिखेलबाट सुरु हुने यो बाटो सिन्धुली हुँदै महोत्तरीको बर्दिबाससम्म पुग्छ, खास अर्थमा राजधानीलाई मुलुकको पूर्वी भागसँग नजिक बनाउँदै ।

२०१६ मा पहिलो पटक जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बनेका समाजवादी नेता बीपी कोइरालाले यो बाटो शिलान्यास गरेका हुन् । २०१७ मा तत्कालीन राजा महेन्द्रबाट प्रजातन्त्र अपहरित भयो, बीपी जेल गए । सडक पनि त्यतिकै रह्यो । बरु राजा महेन्द्रले आफ्नै नाममा पूर्वपश्चिम राजमार्ग निर्माण गरे ।

२०३९ मा बीपीको निधन भयो । त्यसको ३२ वर्षपछि बल्ल उनले चाहेको बाटो उनकै नाममा बनेको छ । जापानी सहयोग नियोग (जाइका) को सहयोगमा सन् १९९६ मा सुरु भई हालै निर्माण सम्पन्न भएको हो ।

द स्टोरी टेलर्स

रसियन कल्चर सेन्टरमा हालै स्टोरी टेलर्स नेपालले ‘एभ्रि एडुकेटर ह्याज अ स्टोरी’ अर्थात् हरेक शिक्षकको कथा हुन्छ भन्दै जिन्दगीको कथा सुनाएको थियो । रुसमा एउटा चलन छ, कथा वाचन गर्ने । अर्थात् स्टोरी टेलिङ । बुढौलीले छुन थालेपछि मान्छेको संयोगको घटना, समय वा वर्ष पारेर अरूलाई आफ्नो जिन्दगीको कथा सुनाइन्छ ।
डा. जुगल भुर्तेलले करिब दुई दशक लामो रूस बसाइका बेला यस्तै अनुभव गरेका थिए। साइबेरियाकी तातियानाले पनि आफ्नो देशमा स्टोरी टेलिङको कल्चर रहेको बताइन्। नेपाल र रूसबीच सन् १९५६ को जूनबाट कूटनीतिक सम्बन्ध अघि बढ्यो। त्यसपछि काठमाडौंस्थित कमलपोखरीमा खडा भएको हो, रसियन कल्चर सेन्टर।

यही कल्चर सेन्टरमा हालै स्टोरी टेलर्स नेपालले 'एभ्री एडुकेटर ह्याज अ स्टोरी' अर्थात् 'हरेक शिक्षकको कथा हुन्छ' भन्दै जिन्दगीको कथा सुनाएको थियो। मञ्चमा किताबका चाङ थिए, कुनै किताब बन्द त कुनै पढ्दा-पढ्दै बीचमै छाडेर हिँडेको जस्तो। तर रूसी गन्ध आउने हलमा कुनै पाका, सफल वा अन्य रसियन व्यक्तिबारे कथा वाचन सुरु हुन गइरहेको थिएन। उपत्यकाका अन्य हल छाडेर यही हलमा कार्यक्रम गर्नु 'द स्टोरी टेलर्स, नेपाल' का संस्थापक प्रशान्त मानन्धरको बाध्यात्मक संयोग थियो। घडीको सुईले दिउँसोको साढे ३ पार गरेलगत्तै स्टेजमा प्रशान्त झुल्किए र भने, 'आज हामी यस्तो तीन युवा नेपाली व्यक्तिलाई आफ्नो कथा सुनाउन यहाँ बोलाउँदै छौं।' जसले नेपाली शिक्षा क्षेत्रमा नयाँ आयाम ल्याउने कोसिस गरेका छन्, आफ्नो ऊर्जाशील समयलाई ग्रामीण क्षेत्रमा पुगेर बालबालिकालाई शिक्षा दिने काम गरेका छन्।

काठमाडौं, फाल्गुन ४ - पैदलयात्रुहरूको सुविधाका लागि सडकछेउमा फुटपाथ बनाइन्छ। सडक विस्तार वा निर्माण जे भए पनि फुटपाथ कति चौडा र कस्तो हुने भन्ने योजना सबैभन्दा पहिले बनाउनुपर्छ। सडक विभागका लागि त यो मूलभूत विषय नै हो।

अझ, राजमार्ग, सहायक मार्ग, जिल्ला मार्ग र सहरी मार्ग निर्माण गर्दा न्यूनतम् कति चौडा फुटपाथ बनाउने भनेर सरकारले तोकेकै छ। न्यूनतम् फुटपाथ १ दशमलव ५ र अधिकतम् ५ मिटरसम्मको हुनुपर्ने व्यवस्था छ।

तर, मुलुकका सडकहरूमा यसको कार्यान्वयन भएको कतै पाइँदैन। उपत्यकाका सडकहरूमा त झनै यो मापदण्डअनुसार फुटपाथ बनेको छैन। यहाँका अधिकांश सडकमा फुटपाथ छैनन्। फुटपाथ भएका सडकमा यात्रा गर्दै जाँदा कतिपय स्थानमा यो हराउँछ। बाँकी रहेका पनि नियमअनुसार छैनन्। जुन घरअगाडिको सडकमा फुटपाथ बनेको छ, त्यही घरधनीको आवश्यकता र स्वार्थअनुसार फुटपाथ नभई 'घरपाथ' का रूपमा निर्माण भएका छन्।

काठमाडौंको बालुवाटार, नक्साल, अनामनगर, महाराजगन्ज, लाजिम्पाट, थापागाउँ लगायतका सडक अवलोकन गर्दा प्रश्न उठ्छ, सडकछेउको फुटपाथ धनधनीका लागि कि पैदलयात्रु हिंड्नका लागि? सडकभन्दा तलसम्म घर छ भने त्यहाँ ओर्लन सहज हुने गरी फुटपाथ बनाइएका छन्। सडकभन्दा माथिबाट घरको सुरुआत भए, त्यहाँ उक्लन सहज हुने गरी फुटपाथ बनाइएका छन्।

पार्क छन्, पर्याप्त छैनन्

काठमाडौ, फाल्गुन २ - चालीस लाख जनसंख्या नाघिसकेको छ, काठमाडौं उपत्यकाको। यहाँका बस्ती र बाहिरबाट आउने जमात बढेको बढ्यै छन्। तर, बढ्दो जनसंख्यालाई घुम्न वा डुल्न खाली ठाउँ पर्याप्त छैन। बच्चाहरूले खेल्ने, वृद्धवृद्धाले आराम गर्ने, अपांगता भएकाहरू बस्ने, किशोर-किशोरीको डेटिङ जाने स्थल तथा बिहान मर्निङ र बेलुका इभिनिङ वाक् गर्नेहरू सार्वजनिक पार्क र बगैंचाको खोजीमा छन्। पार्क र बगैंचाले काठमाडौंको सुन्दरता मात्र बढाउँदैन, उपत्यकाको वायु प्रदूषण पनि कम गर्छ।

काठमाडौं महानगरपालिका वातावरण व्यवस्थापन महाशाखाका प्रमुख रविनमान श्रेष्ठ पार्क, बगैंचा, उद्यानहरूले उपत्यकाको वायु प्रदूषण कम गर्न मदत गर्ने बताउँछन्। भन्छन्,'त्यसैले हामीले काठमाडौंमा नयाँ विस्तार गरेका सडकमा बिरुवा रोपेका हौं। पछि गरिने विस्तारमा पनि रोप्ने योजना छ।' तर नयाँ पार्क निर्माण सम्बन्धमा महानगरपालिकाले थप पहल गरे/नगरेकोबारे भने उनी बोल्न चाहेनन्।

काठमाडौं जिल्लामा रहेको रत्नपार्क, बालाजु पार्क, महाराजगन्जमा रहेको शंख पार्क, नक्सालमा रहेको शान्ति बाटिका, लैनचौरस्थित सहिद पार्क महानगरको मातहतमा छन्। नक्सालस्थित नेपाल प्रहरीको प्रधान कार्यालयको पश्चिममा रहेको नन्दकिशोर बगैंचा भने काठमाडौं विकास प्राधिकरणको जिम्मामा छ।

मुलुककै सबभन्दा सानो जिल्ला भक्तपुरमा सार्वजनिक प्रयोगको पार्क र बगैंचा छैनन्। ललितपुरमा भने काठमाडौंसँग वाग्मती नदीले जोडेको यूएन पार्क छ। ५ वर्षमा काम पूरा गर्ने भन्दै १९ वर्षअघि यूएन पार्कको निर्माण गरिएको थियो। तर यो पार्क कछुवाको चालमा अघि बढेको छ। अहिलेसम्म यसको काम पूरा हुन सकेको छैन। करिब १२ सय रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको यो पार्क ललितपुर उपमहानगरपालिकाको ज्वागल, कुपण्डोल, गुसिंगाल र काठमाडौं महानगरपालिकाको थापाथली र त्रिपुरेश्वर क्षेत्रसम्म छ। यूएन पार्क विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक कृष्णदेव यादवले बजेट अभावमा निर्माणमा ढिलाइ भएको बताए। उनले अन्य कारण खुलाउँदै भने, 'सानातिना निर्माण त भइरहेका छन्। तर सुकुम्बासी बस्ती र वाग्मती किनारमा ढल निर्माण भइरहेकाले बाधा पुगेको छ।' उनले यसपटक पार्कका लागि बजेट छुट्याइसकेको जनाउँदै छिट्टै निर्माण कार्यलाई तीव्रता दिने बताए। थानकोटमा त्रिभुवन पार्क छ। तर यो पार्क मध्यसहरबाट टाढा छ।

तेलको राजनीति

साउदी अरबका राजा अब्दुल्ला बिन अब्दुलाजिजको गत जनवरी २३ मा ९० वर्षको उमेरमा निधन भयो । स्वाभाविक थियो, ‘हाई प्रोफाइल’ व्यक्तिको मृत्युले संसारभर चर्चा पायो । अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामासमेत भारत भ्रमण सकेर रियाद हानिए, श्रद्धाञ्जलि प्रदान गर्न । तर बजारमा समाचारको भन्दा बढी ‘भाउ’ विश्लेषणको छ, जुन तेलको भाउस“ग जोडिएको छ । विश्वमा कच्चा तेलको मूल्य घटिरहेका बेला अब नया“ राजाले कस्तो रणनीति अख्तियार गर्लान् ?

अब्दुल्लाका ‘हाफ ब्रदर’ (आमा एउटै, बाबु फरक) सलमान बिन अब्लुद–अजिज अल साउद नया“ राजा बनेका छन् । तेलको भाउ ओरालो लागेको यो बेला सलमानले साउदीको निकट मित्र अमेरिकास“गको सम्बन्ध कसरी अघि बढाउलान् ? छिमेकी र बा“की विश्वस“ग कस्तो सम्बन्ध राख्लान् ? धेरैका आ“खा यतातिर सोझिएका छन् । तर नया“ राजाले भने तत्काल कुनै फरक नहुने संकेत गरेका छन् । गद्दीसीन भएकै दिन उनले राष्ट्रिय टेलिभिजनमा भने, ‘भगवान्को सहयोगमा हामी त्यही बाटोमा सीधा हि“ड्नेछौं । जुन बाटो अब्दुल्लाहले देखाएका थिए ।’

मुटुको शल्यक्रियापछि अस्पतालमा प्रेमबहादुर थापामगर । तस्बिर : कान्तिपुर

काठमाडौं, माघ २९ - 'आज मौसम खुलेछ,' न्यु सर्जिकल वार्डको १३ नम्बरको शय्याबाट चियाउँदै ४२ वर्षीय प्रेमबहादुर थापामगरले माघ १२ गतेको भेटमा सुनाए । उनको फूर्तिलो स्वरले बाहिरको वातावरणको मात्र होइन, उनकै जीवनमा माघ ८ पछि आएको परिवर्तनको पनि सन्देश दिन्थ्यो । संविधानसभा भवनमा नयाँ संविधानबारे चर्काचर्की भइरहँदा उता बाँसबारीस्थित सहिद गंगालाल अस्पतालमा एक सुकुम्बासी प्रेमबहादुरले दोस्रो जुनी पाएका थिए ।

धादिङ छापथोक गाउँका मुटुरोगी प्रेमबहादुर एक वर्षदेखि काठमाडौं धाइरहेका थिए । 'काम गर्दा मुटु एक्कासि दुखेको थियो,' उनले भने,'त्यसपछि उपचार गराउन आउँदा डाक्टरले छिट्टै भल्भ फेर्नुपर्छ भन्ने सल्लाह दिए ।'

उनलाई जन्म दिएलगत्तै काखे छोरालाई छाडेर आमाले दोस्रो बिहे गरिन् । बाबुले पनि अर्को विवाह गरेर घर-जग्गा सबै बेची भारत लागे । प्रेमबहादुर मामाघरमा हुर्के । १४ वर्षको उमेरमा उनी भारतको कोलकाता पुगे । रिक्सा चलाउने र अन्य मजदुरी गरे । रामेछापबाट उता पुगेकी गीतालाई उनले जीवनसाथी पाए । चार वर्षअघि धादिङबाट मामाको खबर पुग्यो, 'हामी हेरौंला, यतै आएर सँगै बस ।' नपढेका प्रेम र बङ्गाली ज्यादा नेपाली कम बुझ्ने गीता कमाएको केही पैसासहित तीन छोराछोरी लिएर स्वदेश फर्के ।

'पैसा भएसम्म मामाले माया गरे । पैसा सकिएपछि हेला गर्न थाले,' प्रेमबहादुरले दुःख पोखे । उनको परिवार नेत्रावती प्राविको छेवैमा रहेको सरकारी जग्गामा छाप्रो हालेर बसेको छ । प्रेमबहादुर मजदुरी गर्छन् भने गीता मासिक ३ हजारमा त्यही विद्यालयमा पियनको काम गर्छिन् । जेठो छोरा १६ वर्षका छन् । अर्को छोरा १४ र छोरी १३ वर्षका छन् । छाप्रोमा साँघुरो भएपछि दुई छोरा सधैं साथीहरूकै घरमा सुत्न जान्छन् ।

प्रमुख राजनीतिक शक्तिले शान्तिप्रक्रिया टुंग्याउनेदेखि मुलुकलाई गणतन्त्रमा ल्याउनेसम्मका महत्त्वपूर्ण निर्णयहरू वार्ता, संवाद र सहमतिबाटै टुंग्याएका थिए। दलहरूबीचको सहमतिको यात्राले परिवर्तन पनि सम्भव भयो। तर, अहिले प्रमुख दलहरूबीचको ध्रुवीकरणका कारण प्राप्त उपलब्धि नै गुम्ने खतरा पनि उत्पन्न भएको छ। विगतमा राजनीतिक गतिरोधको यस्तै अवस्थामा मध्यमार्गी भूमिका खेल्ने नेताका रूपमा आफ्नो परिचय दिँदै आएका व्यक्ति हुन्, एमाले नेता तथा पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाल। राष्ट्रिय राजनीतिमा देखिएको यही गतिरोध र त्यसलाई फुकाउने उपायको सेरोफेरोमा रहेर कान्तिपुर दैनिकका दुर्गा खनाल र जगदीश्वर पाण्डेले नेता नेपालसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

.............................

दलहरूबीच संवादहीनताकै अवस्था किन आयो?

संवादहीनताको अवस्था आउनुमा कारण छन् । तर, म कसैलाई दोषारोपण गर्न चाहन्नँ। तर, एउटा तथ्य के हो भने चार वर्षसम्म संविधान भन्दै त्यत्तिकै अल्झियौं। म त तीन महिनामा संविधान जारी गर्न सकिन्छ भन्ने मान्यता बोकेको मान्छे हुँ। अहिले र पहिले पनि संविधान निर्माणमा लागेको मान्छे हुँ। संविधानका आधारभूत कुरामा सहमति गर्नु मुख्य कुरा हो, बाँकी कुरा गर्न समय लाग्दैन। तर, अनावश्यक समय लिइयो। बहसै गरिरहने हो भने त जति पनि समय लाग्न सक्छ। ०४७ सालकै संविधानमा पनि हामीले चाहेको भए १० वर्ष लगाइदिन सक्थ्यौं। राजाको च्याप्टर नै नराख्ने भनिदिनसक्थ्यौं। संविधानका खासखास कुरामा विवाद हुने हो, अन्यमा हुँदैन। कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाबारेमै त हो धेरै विवाद हुने। तर, हाम्राेमा न्यायपालिकाको पनि विवाद आएको छ। हामीले खोजेको गरिब श्रमजीवीको सहारा बन्ने प्रगतिशील संविधान हो। सामाजिक आर्थिक रूपान्तरणमा सहयोग गर्ने कानुन हो। संविधान निर्माणमा धेरै समय लिनु भनेको जनताको भावना नबुझ्नु, जनताको पीडा नबुझ्नु हो। एक माघले जाडो जाँदैन नि। परिवर्तनको अवश्यकता बोध भएपछि संविधान परिवर्तन हुन्छन्। संविधानका आधारभूत संरचना भनेको सार्वभौमसत्ता, राष्ट्रिय अखण्डता हो। त्यसबाहेक अरू संशोधन हुन सक्छ।

बेरोजगारको पनि संघ

काठमाडौ, माघ १७ - कसैको औंलामा सुनको औंठी त कसैको नाडीमा सुनकै ब्रासलेट। अधिकांशको हातमा स्मार्टफोन त छँदै थियो। चिटिक्क पहिरनसहित खुट्टामा आकर्षक जुत्ता पनि लगाएर आएका थिए उनीहरू। कोही बाइक पार्किङ गरेर हातर-हतार आउँदै थिए।

झट्ट हेर्दा यी कुनै तारे होटलको पार्टीमा सहभागी हुन आएका धनाढ्य वा जागिरे जस्ता देखिन्थे। तर, उनीहरूको परिचय बेग्लै र उद्देश्य पनि बेग्लै थियो। सडकमा भेला भएका उनीहरूको साझा परिचय थियो, बेरोजगार युवा। अर्थात् उनीहरू हुन्, बेरोजगार युवा संघ नेपालका सदस्य।

माघको जाडोमा घामले राजधानीलाई तताउँदै गर्दा शुक्रबार ११ बजे बिहान प्रदर्शनी मार्गमा भेला भएका उनीहरूको एजेन्डा थियो, संघको काठमाडौं जिल्ला समितिको घोषणा।

'वसन्तपुरमा घोषणा हुनेछ' टाउकोको रातो कपडामा सेतो अक्षरमा 'बेरोजगार युवा संघ जिन्दावाद' लेखिएको बेरेर हातमा बाइकको चाबी बोकेका जिल्ला संयोजक निर्मल विकले हतारमा भने।

जहाँ फुटपाथ हराउँछ

दृश्य १ : लाजिम्पाट सडक खण्डमा पैदलयात्रा गर्दा फ्रान्सको दूतावासअघि पुगेपछि फुटपाथ नै बन्द हुन्छ। पैदल यात्री दूतावासको पर्खाल नटुंगिएसम्म सडकमै हिंड्न बाध्य हुन्छन्। यसले पैदलयात्री दुर्घटनामा पर्ने सम्भावना बढी हुन्छ। अझ दृष्टिविहीनहरू त बीच-बीचमा फुटपाथै नभएका ठाउँमा यात्रा गर्नै सक्दैनन्।

दृश्य २ : बालुवाटारको प्रधानमन्त्री निवासको तीन नम्बर गेट छेउकै चोकको घुम्तीमा आएपछि फुटपाथ सकिन्छ। चोकैमा पुलिस बिट छ तर त्यसअघि फुटपाथ छैन।

दृश्य ३ : गौशालाचोकबाट रातोपुल जानेतर्फ चोकमै फुटपाथ छैन। केहीअघि गएपछि मात्र फुटपाथ भेटिन्छ। चोकमा सडक र घर सँगै जोडिएको छ।

माथिका यी दृश्य त उदाहरणमात्र हुन्। उपत्यकाका अधिकांश स्थानमा यस्तै समस्या छन्। पढ्न र काम गर्न जाने-आउने र फुटपाथको प्रयोग गर्ने सर्वसाधारणलाई त्यहाँबाट दैनिक हिंड्दा समस्या झेल्नुपर्छ। अझ दृष्टिविहीनहरू त त्यस्तो फुटपाथमा हिंड्नै सक्दैनन्। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै कुनै पनि सडक बनाउँदा सबैभन्दा पहिले बाटो हिंड्ने मानिस (जसमा दृष्टिविहीनसमेत पर्छन्) लाई ध्यानमा राखिन्छ र बनाइन्छ तर नेपालमा त्यस्तो पाइँदैन।

'पहिलो नम्बर, फुटपाथ साना छन्, त्यहाँबाट दोहोरो आवतजावत गर्न गाह्रो हुन्छ। दोस्रो, कुन फुटपाथ कहाँ गएर सकिन्छ थाहै हुँदैन। कहीं घरमा त कहीं पर्खालमा। तेस्रो, भएका फुटपाथमा पनि

मन्त्रालय र सचिवहरू समन्वय गर्दैनन्

–हाम्रो अनुगमनले कुनै पनि काम गरेको छैन । मुख्य–सचिव, प्रधानमन्त्री कार्यालयले भने हुन्छ । नत्र केही हुन्न ।
–दुई मन्त्रालय बीच छलफल गरि काम गर्न पनि सक्दैनन् । जस्तै, संघीय मामिला तथा स्थानिय विकास मन्त्रालय र भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय । र, सुचना तथा सञ्चार मन्त्रालय र विज्ञान, प्रविधि तथा वातावरण मन्त्रालय ।
– दुई सचिव मिल्न नसकेको देखिन्छ, समाधान गर्ने भन्दा यत्तिकै चलिहाल्छ भन्ने प्रवृत्ति छ ।

माथिका यी भनाईहरू व्यवस्थापिका संसदको विकास समितिको छलफलमा सञ्चार मन्त्रालय, यातायात मन्त्रालय र स्थानीय विकास मन्त्रालयका पदाधिकारी बीचमा समितिका सभापति रबिन्द्र अघिकारीले बोलेका हुन् । उनको नेतृत्वमा समितिले ३० भन्दा बढी छलफल गरिसकेको छ । ‘तर सधै समन्वय भएको देखिदैन । हामीले बोलाएर भेटेर छलफल गर्नु होस भनेर निर्देशन दिनु पर्छ । त्यसो गर्दा पनि छलफल गर्न तयार हुन्नन्,’ सभापति अधिकारीले निराशा पोखे,‘एउटै प्रकृतिका काम दुई निकायको संमन्वय नहुदा अघि बढ्न नसकेको अवस्था छ ।’

जर्सी संस्कृति

सन् १९३० मा उरूग्वेमा पहिलो विश्वकप फुटबल भयो । दक्षिण अमेरिकी देश उरूग्वे उपाधि घरमै राख्न सफल पनि भया । समाचार एजेन्सी एपीले उल्लेख गरे अनुसार उरूग्वेका खेलाडीले त्यस बेला प्राकृति फाइबरबाट बनेको जर्सी लगाएका थिए, जुन अर्कै संसारबाट ल्याइएको जस्तो देखिन्थ्यो । त्यो जर्सी कुनै प्राविधि वा खेलाडीलाई सहज हुने विभिन्न पक्ष हेरेर अहिलेको जस्तो बनाइएको थिएन । त्यस बेला न त नाइकी, एडियास, पुमा जस्ता स्पोट्र्स ब्रान्ड्स थिए, न त अहिले जस्तो कम्युनिष्ट देशको सस्तो चाइनिज सामानको साम्राज्य ।

त्यो त खेलाडीले खेल्दा मात्र प्रयोग गर्ने कपडा थियो । त्यस बेला जति फुटबलको चर्चा हुन्थ्यो र खेलाडीले लगाउने जर्सी र उसका किटमा बारेमा केही हुदैन थियो । फुटबलमा जर्सीको प्रयोग हुनुको मुख्य कारण खेल्दा रेफ्रिलाई कुन टिमका खेलाडी हो, कसले कसलाई फल गरेको हो भनेर छुट्याउनका लागि हो । र, त्यहि कामका लागि मात्र जर्सीको प्रयोग हुन्थ्यो । त्यो २० औं शताब्दीको कुरा थियो ।

क्रिकेटबाट सिक्ने कि !

देशमा दुई कुरा चर्चामा छन् : पहिलो, दलहरू र तिनको नेतृत्वले प्रतिबद्धताअनुसार समय (माघ ८) मा संविधानसभामार्फत नयाँ संविधान जारी गर्न सकेनन् । दोस्रो, राष्ट्रिय क्रिकेट टिमले नामिबियामा भइरहेको आईसीसी विश्व क्रिकेट लिग डिभिजन-टु मै रहन सफल भएको छ । यसरी एकातिर नयाँ संविधान नआएकोमा निराशा छाएको छ भने अर्काेतिर क्रिकेटले चाहिंँ फेरि हामीलाई एकपटक खुसी दिएको छ । यसरी 'मिसन असफल' र 'मिसन सफल'को चर्चा एकैसाथ भएको छ । मिसन असफलका पछि ६ सय १ जना सभासद छन् भने मिसन सफलका पछि क्यानेडेली नागरिक पुवुदु दासानायकेद्वारा प्रशिक्षित र पारस खड्काको नेतृत्वमा रहेको राष्ट्रिय क्रिकेट टिम रहेको छ ।

नेपाली राजनीति र क्रिकेट टिमलाई दाँज्नु उचित नहोला । किनकि यी दुई फरक विषय हुन् । र आ-आफ्नो स्थानमा फरक अर्थ राख्छन् । यी दुईलाई एक ठाउँमा ल्याएर उभ्याउने काम करिब ३ करोड नेपालीलाई मिल्ने खुसीले गर्छ । देशमा माघ ८ मा नयाँ संविधान आएको भए जनता खुसी हुन्थे । देशमा २०६२/०६३ को जनआन्दोलनले ल्याएको राजनीतिक परिवर्तनपछि भएको संविधानसभाको निर्वाचन र राष्ट्रिय क्रिकेट टिमलाई दाँज्न सकिन्छ । किनकि २०६४ को चैत २८ मा भएको थियो, पहिलो संविधानसभाको निर्वाचन । चारपटक म्याद थपियो, चार वर्ष पुरा भयो । तर हात लाग्यो शून्य । परिणाम, २०६९ जेठ १४ राति पहिलो संविधानसभाको अवसान भयो ।

सार्कका ‘सेतो हात्ती’

नेपालमा दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन (सार्क) को १८ औं शिखर सम्मेलन सकिएको एक महिनाभन्दा बढी भयो । मंसिर १० र ११ मा थियो । दुई दिने कार्यक्रमको तयारी गर्न सरकारले २ अर्ब रूपैंयाभन्दा बढी खर्च ग¥यो । सम्मेलन सफलतापूर्वक सकियो । तीन महिनाभन्दा कम समयमा आएर सरकारले सम्मेलन स्थलको चयन गर्नु र त्यसपछि तयारीका लागि ‘वर्षामा पानी बगे’ जस्तै गरि पैसा खर्च गर्नु लज्जास्पक कुरा थियो । छोटो समयमा काम बढी अनियमितता गर्न पाउने मौकालाई न त राजनीतिक पक्षले जान दियो, न कर्मचारीतन्त्रले नै फाइदा उठाउनबाट पछि हट्यो ।

बलिउड स्टार आमिर खानको चलचित्र पीके अन्य स्थानहरूसँगै नेपालमा पनि चल्यो । अन्य देशमा जस्तै पीकेले नेपालमा पनि राम्रो व्यापार गरिरहेको छ । 'मिस्टर पर्फेक्सनिस्ट' को उपाधि पाइसकेका आमिरलाई मन नपराउने दर्शक कमै छन् । आमिरको पीकेले अहिले संसारभर नाम र दाम दुवै कमाइरहेको छ, साथमा कीर्तिमान पनि बनाउन सफल भएको छ ।

नेपालका हलमा पीके चलिरहँदा त्रिभुवन विश्वविद्यालयको मैदानमा अभ्यास गर्दै थियो, नेपालको राष्ट्रिय क्रिकेट टिम । किनभने यही टिमले नामिबियामा आईसीसी वल्र्ड क्रिकेट लिग डिभिजन-२ खेल्दै छ । त्यसैको तयारीमा जुटेको थियो, प्रशिक्षक पूवुदु दसानायकेको सेना । काठमाडौंका गल्ली-गल्लीमा आमिरको पीकेको चर्चा भैरहँदा कीर्तिपुर मैदानमा अभ्यासका क्रममा नेपाली पीके अर्थात् पारस खड्काले कमाल देखाइरहेका थिए ।

राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका कप्तान पारसले नेपालकै सबैभन्दा छिटो गतिमा बल फ्याल्ने बलर सोमपाल कामीलाई एक ओभरमा २ छक्का हानेपछि पत्रकार विनोद पाण्डेले टि्वट गरिहाले, 'पीके कीर्तिपुर मैदानमा पनि चलिरहेको छ । पीके अर्थात् पारस खड्काले एउटै ओभरमा सोमपाल कामीलाई २ छक्का सहित २० रन हानेको खबर छ' भनेर ।

'पूजाले किन न्याय पाइनन् ?'

काठमाडौ, पुस २२ - बलात्कारबाट पीडित पूजा बोहराले न्याय पाउन नसकेको घटनालाई लिएर सोमबार संसद्को विधायन समितिमा सभासदहरूले कानुनमन्त्री नरहरि आचार्य र महान्यायाधिवक्ता बाबुराम कुँवरलाई प्रश्न गरेका छन् । कानुनमन्त्री आचार्यले पूजाको मुद्दा सर्वोच्च अदालतमा विचाराधीन रहेको भन्दै त्यसको पहिलो पेसी माघको पहिलो साता चढ्ने संकेत दिएका थिए ।

विधायन समितिमा बोल्दै सभासद लक्ष्मणकाल कर्णले भने, 'अब आशा गरौं, पूजाले न्याय पाउनेछिन् । अदालतले न्याय दिनेछ ।' अर्का सभासद अग्नि खरेलले पूजा बोहरासँग गाँसिएको संवेदनाशीलताले मुलुकको न्याय प्रणालीलाई नै हल्लाएको उल्लेख गर्दै भने, 'फौजदारी मुद्दामा पीडित पक्ष यसै बसिरहेको हुन्छ । पीडितले सरकारलाई साक्षीका रूपमा मात्र सहयोग गर्न सक्छ । अरू काम त सरकारकै हो ।' उनले पूजालाई जिल्ला अदालत बैतडीले न्याय दिए पनि पुनरावेदन अदालन महेन्द्रनगरले उल्ट्याउँदा कहीँ न कहीँ कमजारी भएको बताए ।

Pages

नगरपालिकाको आकर्षण

- जगदीश्वर पाण्डे, काठमाडौं

फाइनल खेल होइन संविधान

‘यहाँ कसैसँग भिजन छैन’

लिपुलेक सम्झौताबारे सरकार मौन